روایتی متفاوت از دل یک تجربه اجتماعی

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، گاهی یک تجربه متفاوت، آن‌قدر حرف برای گفتن دارد که نمی‌شود آن را در قالب یک گزارش ساده خلاصه کرد. «بنیاد هدایت» یکی از همین تجربه‌هاست؛ نهادی که در دل تحولات فرهنگی کشور و با هدف تعالی شبکه امامت و احیای نقش مسجد در زندگی مردم، در سال ۱۳۹۹ توسط سازمان تبلیغات اسلامی شکل گرفت. اما چرا این مسیر متفاوت باید به کتاب تبدیل می‌شد؟ چه شد که یک نویسنده و پژوهشگر، تصمیم گرفت روایت این نهاد نوظهور را به زبان قلم بازگو کند؟ پاسخ این پرسش‌ها را از زبان بهزاد دانشگر، نویسنده و پژوهشگر می‌شنویم؛ نویسنده‌ای که با نگاهی متفاوت به سراغ روایت «بنیاد هدایت» رفت.

*چه شد که تصمیم گرفتید درباره بنیاد هدایت کتاب بنویسید؟
پیشنهاد اولیه از طرف یکی از دوستانی بود که خودش از اعضای بنیاد هدایت بود. گفت که خوب است یک گزارشی تهیه شود درباره اینکه اصلاً ایده بنیاد هدایت چطور شکل گرفت. در واقع، اولِ کار قرار بود فقط یک گزارش بنویسم، نه کتاب. دوستان با من مشورت کردند و خواستند که کمک کنم. من هم نشستم فکر کردم که اگر قرار باشد گزارش بنویسیم، چه مدلی می‌تواند متفاوت باشد. مدلی به ذهنم رسید که حس کردم این مدل، یک گزارش معمولی نیست؛ چیزی فراتر است و می‌تواند دستاوردهایی داشته باشد که از گزارش‌های عادی بیرون نمی‌آید. وقتی آن مدل را با دوستان مطرح کردم، استقبال کردند و گفتند پیش برویم. کم‌کم بحث این شد که حالا چرا همین را تبدیل به یک کتاب نکنیم؟ و همین‌طور که جلو رفتیم، آن گزارش اولیه با یک‌سری تغییرات، به متنی تبدیل شد که پایه و اساس يك کتاب شد.

*آیا در ابتدا با بنیاد هدایت همکاری داشتید یا از بیرون به موضوع نگاه کردید؟
نه، من از ابتدا با بنیاد هدایت همکاری نداشتم و از بیرون به موضوع نگاه می‌کردم. به نظرم برای نوشتن درباره یک موضوع، این بهترین شکل ممکن است. کسی که از داخل ماجرا باشد، طبیعتاً نگاهش همه‌جانبه نیست. ممکن است نگاهش سوگیرانه شود؛ یعنی مثلاً از بخشی از کارهایی که انجام شده خوشش بیاید و آن‌ها را بزرگنمایی کند یا از بخش‌هایی خوشش نیاید و آن‌ها را نادیده بگیرد. برای همین به‌نظرم روایت از بیرون مزیت دارد. کسی که از بیرون نگاه می‌کند، می‌تواند منصفانه‌تر، دقیق‌تر و کامل‌تر ابعاد مختلف یک موضوع را ببیند و روایت کند.

*چه چیزی در فعالیت‌های بنیاد هدایت برای شما آن‌قدر جذاب بود که ارزش تبدیل شدن به کتاب را داشت؟
آنچه در بنیاد هدایت برای من جلب توجه کرد، پیش از هر چیز، این بود که با یک ایده و یک نظریه در ساحت علوم انسانی مواجه بودیم. پیش از این، تجربه‌هایی در حوزه صنعت و فضاهای دانش‌بنیان داشتم که عمدتاً روایت‌هایی از به نتیجه رسیدن یک محصول صنعتی یا علمی بودند. در آن موارد، با موضوعی عینی و ملموس مواجه بودیم که مخاطب می‌توانست به‌راحتی درباره موفقیت یا ناکامی آن قضاوت کند. اما در اینجا، با یک نظریه مواجه بودیم؛ امری کمتر ملموس و عینیت‌یافته، که هنوز در مرحله تکوین و اجرا قرار داشت. همین ویژگی، برای من هم جذاب و هم چالش‌برانگیز بود. روایت فرآیند شکل‌گیری و تحقق یک نظریه در عرصه عمل، آن‌هم نظریه‌ای که می‌تواند مبنای تصمیم‌سازی‌ها و تغییرات گسترده در یک بخش از جامعه قرار گیرد، مسئله‌ای بود که انگیزه نگارش این کتاب را در من پدید آورد.

*محتوای کتاب «بنیاد هدایت» دقیقاً شامل چه موضوعاتی است؟
این مسیر، قابلیت الگو شدن دارد. یعنی اگر ما بیاییم و ببینیم که این دوستان چگونه توانستند یک ایده، یا به تعبیری یک پرسش، را به کاری با جلوه بیرونی تبدیل کنند، می‌توانیم از این تجربه درس بگیریم. این مسیر به ما می‌آموزد که چگونه می‌توان ایده‌ها را به نظریه، و نظریه‌ها را به اقداماتی قابل مشاهده و اثرگذار تبدیل کرد.
نکته دوم این است که به‌نظر من، خود این ایده و نظریه که در بنیاد هدایت شکل گرفته، برای بسیاری از مردم و مخاطبان جامعه ما قابلیت ایجاد تحول در نگرش را دارد. اساساً، این نظریه با هدف تغییر نگاه شکل گرفت. و به‌گمان من، یکی از ابزارهای این تغییر نگاه، همین کتابی است که نوشته و منتشر شده است. در این کتاب، مخاطب با مسیری آشنا می‌شود که یک تیم، با انگیزه و نگاهی جهادی، طی کرده است تا ایده‌ای جذاب و نو را راستی‌آزمایی، ترویج و نهایتاً اجرا کند. این اثر صرفاً تبلیغی برای بنیاد هدایت یا گزارشی از عملکرد آن نیست؛ بلکه روایتی است از تلاش یک گروه برای به‌ثمر رساندن یک ایده. اگر کتاب را صرفاً به سطح یک گزارش تقلیل دهیم، عملاً دایره مخاطبان آن را محدود کرده‌ایم و به خود اثر نیز پیشاپیش آسیب وارد کرده‌ایم. محتوای این کتاب، در واقع تجربه‌نگاری و روایت اعضای تیمی است که هر یک از نقطه‌ای متفاوت به این مجموعه پیوسته‌اند و در کنار هم کوشیده‌اند تا ایده‌ای را به عرصه عمل بیاورند.

*چقدر زمان صرف نگارش کتاب کردید؟ 
مصاحبه‌ها تقریباً طی سه تا چهار روز انجام شد. اما فرایند نگارش کتاب حدود شش ماه زمان برد.

*کدام بخش از کتاب برای خودتان شیرین‌ترین یا چالش‌برانگیزترین بخش بود؟ 
حقیقتش الان بخش خاصی به‌طور مشخص در ذهنم نیست. اما شاید بتوان گفت آن بخش‌هایی که این ایده توسط برخی از ائمه جماعات و طلاب به مرحله اجرا رسیده و توانسته در زندگی مردم یک منطقه، یک مسجد یا یک محل، تحول ایجاد کند، برای من شیرین‌تر و جذاب‌تر بوده است. این بخش‌ها در صفحات مختلف کتاب پراکنده‌اند.

*این کتاب را برای چه مخاطبی نوشته‌اید؟
مخاطب اصلی این کتاب طلاب هستند، همچنین دانشجویان، به‌ویژه در حوزه علوم انسانی، و افرادی که در عرصه‌های جهادی فعالیت می‌کنند.

*به نظرتان این کتاب چه کمکی به شناخت بهتر نقش روحانیون در جامعه امروز می‌کند؟
این کتاب فرصت خوبی فراهم می‌کند تا مخاطب با نظریه بنیاد هدایت درباره مفهوم «امام جامعه» آشنا شود. همین آشنایی می‌تواند نگاه او را نسبت به نقش روحانیون در جامعه تغییر دهد و عمیق‌تر کند. کسانی که این کتاب را مطالعه می‌کنند و می‌پذیرند که کار یک طلبه یا روحانی صرفاً اقامه نماز و پیش‌نمازی نیست، درک متفاوتی از جایگاه و کارکرد اجتماعی یک طلبه در جامعه پیدا خواهند کرد.

*مهم‌ترین نقطه قوت بنیاد هدایت از نگاه شما چیست؟
به نظرم بنیاد هدایت دو ویژگی مهم دارد. اول این‌که این مجموعه بر مبنای یک نظریه شکل گرفته است؛ یعنی پشتوانه فکری و حرف تازه‌ای برای گفتن دارد. دوم این‌که کار در این بنیاد کاملاً تیمی است. این‌طور نیست که همه چیز وابسته به یک فرد باشد. یک کار جمعی جهادی در جریان است، همراه با اخلاص و هم‌افزایی میان اعضا.

*آیا قصد دارید در آینده آثاری دیگر درباره ادامه‌ فعالیت‌های بنیاد هدایت بنویسید؟
در مورد خود بنیاد هدایت بعید می‌دانم بخواهم اثر دیگری منتشر کنم، اما درباره برخی از دستاوردها، گروه‌ها و افرادی که در دل بنیاد هدایت توانسته‌اند آن نظریه را در هیئت یا مسجد خود اجرا کنند، این امکان وجود دارد که آثاری تولید شود.